Nhiều người nước ngoài sống ở Nhật Bản đang tham gia chế độ bảo hiểm hưu trí công (公的年金制度 Kōteki nenkin seido) của Nhật Bản. Tuy nhiên, vẫn có một cơ số người chưa hiểu nhiều về nó và nhiều trường hợp tránh không muốn thực hiện nghĩa vụ bằng cách từ-chối-thanh-toán.
Trong bài viết này, chúng tôi sẽ cung cấp một cái nhìn tổng quan về chế độ bảo hiểm hưu trí công của Nhật, đồng thời giải thích các trường hợp ngoại lệ liên quan mà bạn có thể áp dụng, vì vậy hãy cùng xem xét kỹ hơn qua những nội dung sau.
Tổng quan về chế độ lương hưu của Nhật
公的年金制度 (Kōteki nenkin seido) – là chế độ lương hưu công do nhà nước Nhật Bản cung cấp. Không phân biệt quốc tịch, giới tính và nghề nghiệp. Những ai trong độ tuổi từ 20 – 59 tuổi đang sinh sống và làm việc tại Nhật đều phải tham gia đóng khoản tiền này mỗi tháng, như để tiết kiệm đảm bảo cuộc sống về hưu từ 65 tuổi.
Có 2 loại bảo hiểm hưu trí ở Nhật phân biệt dựa trên tình trạng lao động của người tham gia là: Bảo hiểm hưu trí quốc dân (国民年金保険：Kokumin nenkin hoken) và Bảo hiểm hưu trí phúc lợi (厚生年金保険：Kōsei nenkin hoken). Quy định về đối tượng tham gia 2 loại bảo hiểm này như sau:
- Bảo hiểm hưu trí quốc dân (国民年金保険): Tất cả những người đã đăng ký cư trú tại Nhật Bản và trong độ tuổi từ trên 20 tuổi đến 59 tuổi, bất kể quốc tịch.
- Bảo hiểm hưu trí phúc lợi (厚生年金保険): Bên cạnh việc tham gia 国民年金, tất cả những người đang đi làm tại các công ty có áp dụng chế độ bảo hiểm xã hội đều có nghĩa vụ phải tham gia thêm bảo hiểm hưu trí phúc lợi này.
Bảo hiểm hưu trí quốc dân (国民年金保険)
国民年金 (Kokumin nenkin hoken) là một bảo hiểm bắt buộc với tất cả những người sống ở Nhật Bản trong độ tuổi từ 20 đến 59, bất kể quốc tịch. Do đó, người nước ngoài cư trú tại Nhật cũng sẽ phải tham gia. Khi tham gia loại bảo hiểm này, bạn sẽ được hưởng lương hưu khi về già, hoặc nhận trợ cấp khi gặp thương tật, tử vong.
Tuy vậy, tiền phí nenkin phải đóng hàng tháng và cách thức nộp sẽ khác nhau tùy vào công việc hiện tại của cá nhân đó và được chia làm 3 nhóm đối tượng chính sau:
| Đối tượng | Miêu tả |
|---|---|
| Đối tượng I | – Sinh viên, người làm nông lâm ngư nghiệp, nghề tự do hoặc không có nghề nghiệp. – Các đối tượng thuộc nhóm 1 sẽ phải tự nộp tiền phí nenkin thông qua các tờ phiếu thanh toán hoặc qua thanh toán chuyển khoản từ ngân hàng. – Tiền phí nenkin này là một khoản tiền cố định, không phụ thuộc vào tuổi tác, giới tính hay thu nhập của người nộp. Hiện chi phí này đang là: 16,540円/tháng (tháng 4/2020 đến tháng 3/2021) |
| Đối tượng II | – Người đang làm việc tại các công ty có tham gia quỹ lương hưu phúc lợi (厚生年金). – Khi làm thủ tục tham gia 厚生年金 tại công ty, người tham gia tự động cũng sẽ được chuyển vào danh sách tham gia 国民年金. – Tiền phí nenkin hàng tháng sẽ bao gồm khoản phí nenkin cơ bản và khoản phí nenkin phúc lợi phụ trội, gộp chung gọi là phí nenkin phúc lợi (厚生年金保険料). – Khoản phí này không cố định mà tỷ lệ với thu nhập của người đóng, tỷ lệ trích đóng bảo hiểm hưu trí của nhân viên hiện được cố định ở mức 18,3%, nhưng sẽ được công ty hỗ trợ 50% và trừ trực tiếp vào tiền lương và tiền thưởng. |
| Đối tượng III | – Những người được đăng ký là người phụ thuộc của đối tượng thuộc nhóm 2 và trong độ tuổi từ 20 đến 59. – Những người thuộc nhóm 3 này sẽ được quỹ lương hưu mà chồng/vợ/bố/mẹ người đó tham gia tại công ty hỗ trợ hoàn toàn chi phí, nên không phải đóng phí nenkin hàng tháng nhưng vẫn được hưởng các chế độ của quỹ lương hưu cơ bản khi về già. – Tuy nhiên, những người thuộc nhóm 3, nếu thu nhập trong năm vượt quá 130 vạn yên sẽ không được coi là đối tượng phụ thuộc nữa, nên sẽ không được xét vào nhóm 3 mà sẽ được coi là đối tượng nhóm I và phải đóng phí theo nhóm I. |
Bảo hiểm hưu trí phúc lợi （厚生年金保険）
Đối tượng tham gia bảo hiểm hưu trí phúc lợi (厚生年金保険:Kōsei nenkin hoken) là những đối tượng thuộc nhóm II của bảo hiểm hưu trí quốc dân (国民年金).
Để cho dễ hiểu, các bạn có thể hình dung nếu đi làm tại các công ty, các bạn sẽ có nghĩa vụ phải tham gia đồng thời 2 loại bảo hiểm hưu trí, đó là 国民年金 (bắt buộc với tất cả mọi người từ 20 đến 59 tuổi) và 厚生年金 (bắt buộc đối với những người đi làm tại các công ty có tham gia chế độ bảo hiểm xã hội 社会保険).
Tuy có vẻ thiệt thòi do bạn phải tham gia 2 loại bảo hiểm hưu trí cùng lúc, nhưng thực tế là tiền phí nenkin đã được công ty hỗ trợ 50% và sau khi khi về hưu bạn có thể nhận được 2 khoản lương hưu cùng lúc, nên thật ra là có lợi hơn rất nhiều so với những người ở nhóm I và nhóm III.
Cách đăng ký tham gia bảo hiểm hưu trí
Ở mục này, chúng tôi sẽ giải thích các thủ tục tham gia từng loại bảo hiểm hưu trí.
Đối tượng nhóm I
Nếu bạn là đối tượng nhóm I, vui lòng tự tiến hành thủ tục đăng ký tại quầy “国民年金課 Pension Service” của văn phòng thành phố nơi bạn sinh sống. Bạn sẽ cần mang theo Thẻ Cư Trú (在留カード), Sổ tay lương hưu (年金手帳 Nenkin techō) hoặc Giấy thông báo số lương hưu cơ bản (基礎年金番号通知書 Kiso nenkin bangō tsūchi-sho). Bạn có thể tham gia trong vòng 14 ngày sau khi bạn nghỉ việc tại công ty cũ.
Nếu bạn mới tới Nhật và thực hiện đăng ký lần đầu, hãy mang theo Thẻ Cư Trú (在留カード) và hộ chiếu của bạn đến văn phòng thành phố trong vòng 14 ngày kể từ khi vào Nhật Bản và làm theo hướng dẫn của nhân viên quầy thủ tục. Nếu không rành tiếng Nhật, tốt nhất hay nhờ giáo viên hoặc người quen biết tiếng Nhật đi cùng để hỗ trợ bạn.
Đối tượng nhóm II và III
Nếu thuộc đối tượng loại II hoặc loại III, bạn sẽ tham gia 国民年金 thông qua công ty nơi đối tượng loại II (người phối ngẫu của đối tượng loại III) làm việc.
Thủ tục tham gia bảo hiểm hưu trí sẽ được người phụ trách nhân sự của công ty thực hiện nên cá nhân người tham gia không cần phải làm gì đặc biệt. Sổ tay lương hưu của bạn thường sẽ được phòng nhân sự giữ lại và trả lại khi bạn nghỉ việc tại công ty đó.
Độ tuổi tham gia 国民年金 có thể mở rộng lên tới 65 tuổi
Theo nguyên tắc chung, 国民年金 dành cho những người dưới 60 tuổi. Tuy nhiên ngay cả những người từ 60 tuổi trở lên vẫn có thể tiếp tục tham gia bảo hiểm hưu trí tự nguyện cho đến 65 tuổi trong các trường hợp sau.
- Những người không đủ điều kiện hưởng lương hưu cơ bản dành cho người cao tuổi.
- Những người có thời gian thanh toán phí bảo hiểm ngắn và không thể nhận lương hưu khi đủ tuổi.
Chế độ miễn trừ trừ nenkin phải đóng và tiền nộp bù
Bên cạnh việc yêu cầu bắt buộc phải tham gia và thanh toán đầy đủ tiền phí nenkin hằng tháng, Nhật Bản cũng có các chế độ miễn giảm hoặc xin gia hạn thời gian đóng phí bảo hiểm với những trường hợp đặc biệt. Để được xem xét áp dụng chế độ này, các cá nhân phải thực hiện thủ tục xin miễn trừ. Sau đây chúng tôi xin đề cập tới hai chế độ miễn trừ phổ biến nhất là: Hiệp định an sinh xã hội (社会保障協定 Shakai hoshō kyōtei) và Chế độ xin hoãn đóng đặc biệt dành cho sinh viên (学生納付特例制度 Gakusei Nōfu tokurei Seido).
Hiệp Định An Sinh Xã Hội (社会保障協定)
“Hiệp Định An Sinh Xã Hội 社会保障協定” là một hệ thống được lập ra nhằm ngăn chặn gánh nặng nhân đôi của phí bảo hiểm. Trong những năm gần đây, có rất nhiều người từ nước ngoài đã đến học tập, làm việc và sinh sống ở Nhật Bản. Vì vậy ngay cả khi người đó là nhân viên trực thuộc một công ty nước ngoài, nhưng một khi đã sinh sống tại Nhật trong trung và dài hạn họ sẽ vẫn phải thanh toán tiền phí bảo hiểm hưu trí của Nhật.
Tuy nhiên, nếu họ không thanh toán phí bảo hiểm hưu trí (bảo hiểm xã hội) ở nước mình khi đang công tác và sinh hoạt ở Nhật Bản, họ có thể không nhận được tiền lương hưu đầy đủ khi trở về nước trong tương lai. Do việc chi trả phí của cả 2 hệ thống an sinh xã hội ở quê nhà và Nhật Bản là một gánh nặng khá lớn, nên các hiệp định an sinh xã hội được lập ra để ngăn chặn điều này.
Với Hiệp Định An Sinh Xã Hội, đối tượng tham gia có thể cộng gộp thời gian đăng ký bảo hiểm hưu trí ở cả hai quốc gia. Điều đó có nghĩa là khoảng thời gian bạn tham gia vào hệ thống hưu trí của Nhật Bản cũng có thể được tính là thời gian tham gia vào hệ thống an sinh xã hội ở nước nhà.
Bên cạnh đó, nếu đối tượng tham gia được phái cử tạm thời tới Nhật với thời gian 5 năm hoặc ít hơn, họ có thể không cần phải tham gia hệ thống hưu trí của Nhật Bản. Để biết chi tiết, vui lòng tra cứu thêm thông tin tại trang web của Dịch vụ Hưu trí Nhật Bản (Japan Pension Service 日本年金機構) bên dưới.
Rất tiếc, Việt Nam chưa phải là đối tác của Hiệp định này nên chúng tôi xin phép được chuyển qua chế độ miễn giảm thứ hai.
Chế độ xin hoãn đóng đặc biệt dành cho sinh viên (学生納付特例制度)
学生納付特例制度 là chế độ cho phép những sinh viên trên 20 tuổi khó khăn trong việc đóng phí bảo hiểm lương hưu cơ bản do còn đang đi học và có thu nhập thấp (hoặc không có thu nhập, sống phụ thuộc vào chu cấp của gia đình) được gia hạn thời gian đóng phí bảo điểm hưu trí.
Việc đăng ký chế độ đặc biệt dành cho học sinh này có rất nhiều lợi ích:
- Bạn có thể gia hạn thời đóng phí tối đa đến năm 50 tuổi. Cụ thể bạn có thể trao đổi với người phụ trách tư vấn ở cơ quan hành chính địa phương.
- Nếu chẳng may bạn bị thương tật, bạn sẽ vẫn được hưởng trợ cấp như người tham gia bình thường.
- Thời gian đăng ký xin hoãn nhưng chưa đóng phí vẫn được tính vào thời gian tham gia cần thiết (10 năm) để được nhận lương hưu sau này (nếu bạn có ý định sinh sống lâu dài ở NHật)
Đối tượng: Là sinh viên đại học, đại học ngắn hạn, senmon có thu nhập thấp hơn mức chuẩn quy định.
Mức thu nhập chuẩn: Không quá 1.180.000 Yên + số người phụ thuộc x 380.000 Yên + các khoản giảm trừ bảo hiểm xã hội.
Nơi đăng kí: Quầy giao dịch phụ trách các vấn đề liên quan đến lương hưu cơ bản (国民年金担当窓口) tại các cơ quan chính quyền thành phố, phường, xã (Shiyakusho/ Kuyakusho) nơi bạn sinh sống.
Mức thu nhập chuẩn này chỉ áp dụng với thu nhập của cá nhân sinh viên và không bao gồm thu nhập gia đình. Ngay cả khi gia đình của sinh viên có thu nhập cao, anh ấy/cô ấy vẫn có thể nộp đơn nếu thu nhập của anh ấy/cô ấy thấp hơn tiêu chuẩn này.
Để tham gia chế độ thanh toán đặc biệt cho sinh viên, bạn cần phải nộp đơn đăng ký đến văn phòng thành phố hoặc văn phòng hưu trí quản lý khu vực bạn sinh sống. Bạn cũng có thể gửi nó qua đường bưu điện bằng cách tải xuống mẫu đơn từ trang web của Dịch vụ Hưu trí Nhật Bản (Japan Pension Service 日本年金機構)
Hơn nữa, bạn cũng có thể tự tạo một mẫu đơn đăng ký tham gia chế độ thanh toán đặc biệt cho sinh viên trên “Nenkin Net ねんきんネット.” bằng cách nhập các thông tin cần thiết trước, in ra, ký tên, đóng dấu và mang đến quầy thủ tục ở văn phòng hành chính quận/thành phố.
Vì các thông tin như mã số lương hưu cơ bản (基礎年金番号) được tự động hiển thị trên ねんきんネット, nên bạn không cần nhập nó và tránh được các lỗi chính tả không cần thiết.
Khi đăng ký tham gia chế độ thanh toán đặc biệt cho sinh viên bạn cần chuẩn bị:
- Mẫu đơn đăng ký
- Sổ tay lương hưu (年金手帳) hoặc Giấy thông báo số lương hưu cơ bản (基礎年金番号書)
- Tài liệu có thể chứng minh rằng bạn là một học sinh/sinh viên
Lưu ý:
Thời gian đăng ký cho niên độ 2020 (4/2020 đến tháng 3/2021) là 2 năm 1 tháng, tính từ tháng 4/2020. Tức là thời hạn để đăng ký chế độ 学生納付特例制度 là từ tháng 4/2020 đến hết tháng 5/2022. Sau thời gian này bạn không thể đăng ký trì hoãn cho năm 2020 được nữa.
Sau khi thủ tục hoàn tất, bạn sẽ được thẩm tra thu nhập năm trước kèm theo vài yếu tố khác và nhận từ Cơ quan nenkin Nhật Bản giấy thông báo Chấp nhận (承認通知書) hoặc Từ chối (却下通知書). Nếu nhận được giấy Từ chối tức là bạn cần phải đóng phí nenkin này ngay theo thông lệ mà ko được trì hoãn.
Khi được chấp thuận việc xin hoãn đóng phí nenkin, bạn có thể nộp bù lại số tiền đã được miễn trừ trước đây ( tối đa là 10 năm trước ) để có thể đảm bảo số tiền nhận được khi về hưu. Tuy nhiên sẽ mất thêm một số tiền cộng dồn do nộp trễ hạn.
Nhiều bạn du học sinh không hiểu rõ về chế độ này, mỗi khi thấy giấy báo nenkin gửi về là bỏ qua, không thèm đóng, cũng không biết đường đăng ký chế độ này. Sau một thời gian phát hiện bạn không đóng, cơ quan hành chính sẽ gọi điện, gửi giấy báo thúc giục liên tục. Nếu bạn để quá lâu thì sẽ bị gửi giấy cảnh cáo và thậm chí có thể bị trưng thu/ phong tỏa tài sản (trừ trực tiếp vào tài khoản ngân hàng của bạn) và ảnh hưởng tới việc gia hạn/chuyển đổi visa của bạn. Vì thế hãy cố gắng lưu ý và chấp hành tốt hết mức có thể nhé.
Điều kiện để nhận trợ cấp lương hưu
Để nhận được tiền lương hưu cơ bản cho tuổi già (老齢基礎年金) khi đủ 65 tuổi, tổng thời gian tham gia quỹ lương hưu cơ bản (国民年金）của bạn từ năm 20 đến năm 60 tuổi (bao gồm cả thời gian nộp tiền) phải trên 10 năm trở lên.
Đối tượng thuộc nhóm I và nhóm III là những người chỉ nhận được khoản tiền lương hưu cơ bản này.
Đối tượng thuộc nhóm II đi làm trong thời gian từ 1 năm trở lên và có tham gia cả bảo hiểm hưu trí phúc lợi（厚生年金) thì sau 65 tuổi sẽ được nhận thêm khoản tiền lương hưu phúc lợi (老齢厚生年金) bên cạnh phần tiền lương hưu cơ bản cho tuổi già (老齢基礎年金) được đề cập đến ở trên.
Ngoài khoản tiền lương hưu nhận được sau 65 tuổi ở trên, người tham gia bảo hiểm còn có thể được nhận khoản trợ cấp thương tật (障害年金) nếu bị những thương tật gây cản trở tới công việc và sinh hoạt trước năm 65 tuổi. Tuy vậy, những thương tật này phải là các thương tật cấp 1, 2 theo quy định của Pháp Luật và thời gian phát hiện thương tật, cũng như thời gian đóng bảo hiểm cũng phải thỏa mãn một số quy định khác nữa.
Tổng kết
Hi vọng qua bài viết này bạn đã có một cái nhìn tổng qua và hiểu biết chính xác về chế độ Nenkin ở Nhật.
Để nhận được một khoản trợ cấp hưu trí lớn trong tương lai nếu bạn có ý định sinh sống lâu dài ở Nhật, hãy đảm bảo rằng bạn hiểu cấu trúc của hệ thống lương hưu và đảm bảo chi trả các khoản đóng góp đầy đủ mỗi tháng.
