Khoảng thời gian cuối tháng 7 đầu tháng 8 là thời điểm chúng ta lại thường nghe mọi người nói về “土用の丑の日 Doyō no ushi no hi” mà không hiểu là họ đang nói về điều gì. Các cửa hàng cơm truyền thống của Nhật treo biển quảng cáo các món ăn được chế biến với lươn trong suốt thời điểm này. Có rất nhiều người thắc mắc sự liên quan giữa cơm lươn và “土用の丑の日 (Doyō no ushi no hi)”.
Do đó, trong bài viết này chúng tôi xin giới thiệu về ý nghĩa là phong tục ở Nhật của 土用の丑の日 Doyō no ushi no hi.
Doyō no Ushi no hi (土用の丑の日) là ngày gì?
Theo cách tính lịch ngũ hành (五行 Gogyō) thời xưa:
- Mộc là mùa xuân.
- Hỏa là mùa hè
- Kim là mùa thu
- Thủy là mùa đông
- Thổ là thời điểm giao mùa giữa các mùa.
Theo cách tính trên, Thổ là chữ 土, người Nhật dùng để chỉ thời điểm giao mùa. 1 năm có 4 mùa nên trong 1 năm, riêng chữ 土 sẽ xuất hiện 4 lần. Chúng ta lại có khái niệm Tứ lập (四立 yotsudate): Lập xuân (立春 Risshun)・Lập hạ (立夏 Rikka)・Lập thu (立秋 Risshu)・Lập đông (立冬 Rittou). Trước Tứ lập 18-19 ngày, sẽ được tính là ngày giao mùa. Và vì là ngày giao mùa nên người ta sử dụng chữ Thổ 土, và gọi là 土用 Doyō. 1 năm sẽ có 4 ngày 土用. Tuy nhiên, người Nhật hầu như chỉ nhắc đến ngày 土用 của mùa hè, vì đây là thời điểm nóng nhất trong năm.
Chúng ta hiếm khi nghe thấy những từ này trong cuộc sống hàng ngày nên có rất nhiều người Nhật cũng không biết nghĩa của chúng.
“丑の日 Ushi no hi“ tiếng Anh là “The day of the ox“ có nghĩa là “ngày Sửu“ khi đếm các ngày trong năm theo 12 con giáp ở Nhật. (văn hóa 12 con giáp của Nhật Bản không có con trâu, mà thay vào đó là con bò). Vì theo cách tính lịch âm (旧暦 Kyūreki) + ngũ hành (五行 Gogyō) nên Ngày Ăn Lươn của người Nhật thay đổi hàng năm và năm thì có 1 ngày, năm thì có 2 ngày. Năm nay (2020), nó rơi vào ngày 21 tháng 07 và ngày 02 tháng 08.
Tóm lại, “土用の丑の日 (Doyōnoushinohi)“ có nghĩa là “ngày sửu đến trong khoảng thời gian ngay trước khi chuyển mùa“. Rất nhiều người nghĩ là “土用の丑の日“ chỉ có vào mùa hè, nhưng thực ra là mùa nào cũng có.
Ngày Sửu của mùa hè
Như đã đề cập ở phần trên, 1 năm sẽ có 4 ngày 土用. Tuy nhiên, người Nhật hầu như chỉ nhắc đến ngày 土用 của mùa hè, vì đây là thời điểm nóng nhất trong năm và nó gắn với phong tục ăn lươn của họ nên ngày này cũng được gọi một cách dễ hiểu là “Ngày Ăn Lươn” ở Nhật
Tuy nhiên, vì mùa lươn (mùa mà lươn phát triển tới thời điểm ngon nhất) trong tự nhiên đúng ra là khoảng cuối thu-đầu đông nên cũng có phong trào truyền bá, mở rộng phong tục ăn lươn vào ngày Sửu của mùa đông.
Lý do người Nhật ăn lươn vào ngày này
Chắc hẳn đọc hết phần trên, nhiều bạn sẽ thắc mắc vì sao trong ngày Sửu (ngày của bò) người Nhật lại đi ăn lươn chứ không phải ăn thịt bò nhỉ?
Như đã giải thích bên trên, 土用 vào ngày hè là ngày nóng nực nhất trong năm, người Nhật dễ mắc chứng “夏バテ Natsubate” – ( tình trạng chán ăn, không muốn ăn, mệt mỏi vì nóng nực). Khi mắc chứng này họ tiếp nhận ít dinh dưỡng nên cơ thể dễ bị suy nhược. Lươn lại là 1 món mang tính hàn có chất dinh dưỡng cao nên người Nhật chọn ăn lươn và những món có tính hàn khác trong ngày này.
Có nhiều ý kiến khác nhau về lý do tại sao phong tục này lan rộng. Về mối liên hệ giữa mùa hè và con lươn, người ta nói rằng nó bắt nguồn từ Manyoshu (万葉集), bộ sưu tập thơ Waka lâu đời nhất hiện có ở Nhật Bản. Trong đó có một bài hát khuyến nghị ăn lươn để giảm cân vào mùa hè.
Ngoài ra, người ta thường nói rằng chính nhờ Hiraga Gennai (平賀源内), nhà thông thái thời Edo nổi tiếng với việc khôi phục Erekiteru (một máy phát điện chạy bằng tay), mà phong tục ăn lươn vào 土用の丑の日 giữa mùa hè trở nên phổ biến.
Một chủ quán lươn đang làm ăn đi xuống đã xin ý kiến Hiraga Gennai. Gennai nói rằng việc ăn những thực phẩm có chữ “U” trong ngày Doyo ushi no hi (theo quan niệm người Nhật là ngày nóng nhất trong năm), sẽ có thể chống lại sự khắc nghiệt của mùa hè. Ông khuyên người chủ cửa hàng hãy dán câu “Hôm nay là ngày Doyo no hi” trước cửa hiệu.
Quả thực sau đó hoạt động kinh doanh của quán trở nên thịnh vượng và phát đạt hơn bao giờ hết. Tiếng tăm của họ lan rộng khắp nơi khiến cho các quán ăn khác cũng bắt chước. Tập quán ăn lươn trong ngày “Ushi no hi” hàng năm ra đời từ đó.
Trên đây chỉ là một trong số các giả thuyết, nhưng có lẽ nó rất đáng để biết.
Dinh dưỡng có trong thịt lươn
Thực sự lươn là một món ăn tốt cho sức khỏe, giúp con người tìm lại sự thèm ăn vào mùa hè nóng lực. Về sau các nhà khoa học tìm hiểu ra các chất giúp tăng cường thể lực như protein, vitamin như A, B1, B2, D, E có trong lươn. Vì thế, món này đã trở thành thứ không thể thiếu trong mùa hè ở Nhật.
Nếu bạn dễ mệt mỏi vào mùa hè, hãy thử ăn lươn.
Tuy nhiên, như đã nói ở trên, mùa của lươn là từ thu sang đông nên mùa hè có vị ngon kém hơn mùa đông. Do đó, chúng tôi khuyên bạn chỉ nên ăn nó như một phần của sự kiện theo mùa.
Các nhà hàng nổi tiếng về lươn
Bạn có thể dễ dàng mua lươn trong siêu thị và những nơi khác khi sắp đến ngày 土用の丑の日, nhưng dưới đây là một số nhà hàng nổi tiếng mà bạn có thể thưởng thức lươn được chọn lựa và chế biến ngon hơn.
Watabe(わたべ)
Watabe là một nhà hàng đặc sản lươn ở Bunkyo-Ku, Tokyo. Bạn có thể ăn lươn cao cấp tại đây.
Bạn có thể muốn ăn lươn tại nhà hàng này khi tới Tokyo, Nhật Bản.
- Trang chủ: Japanese Eel Restaurant Watabe (tiếng Anh)
Kawatoyo(川豊)
Đây là một nhà hàng đặc sản lươn ở thành phố Narita, Chiba. Nó đã trở nên nổi tiếng như một nhà hàng nơi bạn có thể thưởng thức hương vị của một cửa hàng lâu đời đã kinh doanh hơn 100 năm.
Nó nằm cách sân bay quốc tế Narita khoảng 20 phút đi xe hơi, vì vậy khách du lịch tương đối dễ dàng đến đây tham quan.
- Trang chủ: Kawatoyo (tiếng Anh)
UNAGI TOKU(うなぎ徳)
UNAGI TOKU là nhà hàng đặc sản lươn với nhiều cửa hàng trên toàn quốc. Ví dụ, có các cửa hàng ở Tokyo, Kyoto, Osaka và Fukuoka.
Vì nó thường nằm trong các trung tâm thương mại nên sẽ thuận tiện và dễ dàng đến thưởng thức hơn các nhà hàng đặc sản khác.
- Trang chủ: UNAGI TOKU (tiếng Anh)
Các món ăn phổ biến khác trong 土用の丑の日
Người ta nói rằng không chỉ lươn (うなぎ) mà cả thức ăn có chữ “u (う)” đều tốt trong ngày Sửu của mùa hạ.
Ví dụ:
- Udon (うどん)
- Mơ muối (うめぼし)
- Dưa chuột (きゅうり)
Nếu đến một siêu thị hoặc cửa hàng thực phẩm bất kỳ, bạn hầu như luôn có thể mua được chúng. Giá thịt lươn/lươn nướng thường khá mắc, vì vậy bạn có thể muốn thử một trong những món bình dân này.
Các phong tục khác ngoài việc ăn lươn
Trong phần này, chúng tôi cũng giới thiệu các phong tục khác ngoài việc ăn lươn. Chúng không quá nổi tiếng, nhưng nếu bạn thấy một cái gì đó thú vị hãy cứ thử thực hiện nhé.
Ushiyu (丑湯)
Ushiyu(丑湯) là một loại nước tắm có chứa các vị thuốc để chống mệt mỏi do nóng mùa hè, thường được bán chạy vào ngày này.
Người ta nói rằng lá đào, trà xanh và Dokudami thường được sử dụng làm dược liệu cho Ushiyu nhưng không cụ thể về loại. Nếu bạn chỉ muốn tận hưởng hương thơm và sự thư giãn mà không quá cầu kỳ về dược liệu, bạn có thể sử dụng muối tắm (バスソルト).
Ngoài ra, một số khu vực suối nước nóng tổ chức lễ hội được gọi là “Ushiyu Matsuri” vào ngày Sửu giữa mùa hè của tháng 7. Nó giống như một sự kiện dựa trên cộng đồng, vì vậy chúng tôi khuyên bạn nên ghé thăm nơi đó nếu bạn ở gần.
Dưa chuột phước lành (きゅうり加持)
Dưa chuột phước lành (きゅうり加持 Kyūri kaji) là một buổi lễ cầu nguyện được tổ chức tại các ngôi chùa Phật giáo Shingon vào mùa hè để vượt qua cái nóng. Họ sẽ cầu nguyện cho sức khỏe bằng cách chứa đựng bệnh dịch và tai họa vào trong những quả dưa chuột được cúng trong buổi lễ.
Không phải tất cả các ngôi chùa đều làm điều này nhưng ví dụ, chùa Zentsuji ở tỉnh Kagawa thực hiện buổi lễ vào ngày 土用の丑の日 giữa mùa hè. Và bạn có thể tham gia với mức phí cầu nguyện là 500 yên.
- Trang chủ: きゅうり加持 – 総本山善通寺 (tiếng Nhật)
Tổng kết
Trong một năm có 4 ngày “土用の丑の日 Doyōnoushinohi” tương ứng với 4 mùa trong năm. Trong đó, ngày Sửu của mùa hè (夏の土用の丑の日) được nhiều người biết đến nhất với phong tục ăn cơm lươn/lươn nướng. Có rất nhiều người mua lươn vào ngày này.
Để giải nhiệt mùa hè trong những ngày nắng nóng nhất, không chỉ lươn, mà bạn cũng có thể thưởng thức các món ăn có chữ “u(う)” và ngâm mình trong Ushiyu. Chúc bạn có một mùa hè khỏe mạnh và thú vị.
